Kaygı, sadece psikolojik bir mesele değil; aynı zamanda manevi bir imtihan ve içsel dönüşüm çağrısıdır.

Modern psikolojide “anksiyete” olarak tanımlanan kaygı, insanın geleceğe dair kontrolsüzlük hissiyle yaşadığı zihinsel ve duygusal bir gerilim halidir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) gibi bilimsel yaklaşımlar bu duygunun işleyişini açıklarken, Kur’an ve sünnet de kaygının bireyin imanı, tevekkülü ve teslimiyetiyle ilişkisini detaylı şekilde ortaya koyar. Bu yazıda, kaygının Kur’an-ı Kerim’deki karşılıkları, Peygamber Efendimiz’in uygulamaları ve bu manevi şifaların modern psikolojiyle nasıl örtüştüğü ele alınacaktır.

1. Kur’an’da Kaygının Kavramsal Karşılıkları

Kur’an’da doğrudan “kaygı” kelimesi geçmese de, onu karşılayan birçok kavram vardır. Bu kavramlar üzerinden kaygının psikolojik ve ruhsal boyutları anlamlandırılır:

HÜZÜN

Kaygıya en yakın duygu olan “hüzün”, geçmiş ya da geleceğe dair derin bir iç daralmasıdır. Kur’an’da defalarca geçen bu kavram, Allah’ın müminlere sıkça söylediği bir telkinle karşılanır:

“Korkmayın, mahzun da olmayın.” (Âl-i İmrân, 139)

Bu ayet, kaygının insan doğasında olduğunu kabul eder ama onunla baş etmenin yolunun iman ve teslimiyetten geçtiğini hatırlatır.

HAVF/KORKU

Geleceğe dair belirsizlikten doğan kaygı, Kur’an’da çoğunlukla “havf” olarak geçer.

“Onlar için ne bir korku vardır ne de mahzun olurlar.” (Bakara, 38)

Burada Allah’ın rahmetine teslim olanların, kaygı ve hüzün gibi ruhsal yüklerden korunacağı vaat edilir.

VESVESE

Zihinsel kuruntu ve sürekli tehdit algısı olarak tanımlanabilecek vesvese, Şeytan’ın insan üzerindeki psikolojik etkisi olarak tanımlanır:

“Şeytan sizi fakirlikle korkutur.” (Bakara, 268)

Bu tür vesveseler, kişide değersizlik, yetersizlik ve başarısızlık duyguları oluşturur; tıpkı Bilişsel davranışçı terapi de ele alınan “otomatik olumsuz düşünceler” gibi.

2. Peygamber Efendimiz’in Kaygı ile İmtihanı ve Öğretileri

Hz. Muhammed (s.a.v), sadece ümmetin rehberi değil, aynı zamanda bir insandır. Onun hayatı, kaygı, korku, tehdit, yalnızlık ve çaresizlikle imtihanların örnekleriyle doludur. Ancak bu hallerle nasıl başa çıktığı, bugünün insanına büyük bir terapi niteliğindedir.

✨ Kaygı Anında Yönelilen Dua

“Allah’ım! Sıkıntıdan, kederden, acizlikten, tembellikten, korkaklıktan, borç altında ezilmekten ve insanların kahrından sana sığınırım.”

(Buhari, Daavat 38)

Bu dua, modern terapilerdeki “bilinçli farkındalık” ile benzer şekilde, bireyin kaygı oluşturan içsel etkenleri tanıması ve kontrolü Allah’a teslim etmesini önerir.

✨ Zorluk Karşısında Sekinet İnişi

“Derken Allah, elçisine ve müminlere sekinetini indirdi.”

(Tevbe, 26)

Sekinet; zihinsel durulma, ruhsal güven ve içsel teslimiyet anlamına gelir. Kur’an, panik halinin tersine, derin bir sükûnetle tevekkül içinde olmayı önerir.

3. Kaygıya Karşı Kur’an ve Sünnet Temelli Şifa Yolları

Şikayet

Manevi Anlamı

Kur’an-Sünnet’te Şifa

Kontrol kaybı

Tevekkülsüzlük

“Kim Allah’a tevekkül ederse, O ona yeter.” (Talak, 3)

Gelecek korkusu

İnanç zayıflığı

“Rızık veren Allah’tır.” (Zariyat, 58)

Olumsuz düşünce

Vesvese

“Vesvesenin şerrinden Allah’a sığınırım.” (Nas Suresi)

Ruhsal daralma

Kalbi kararma

“Zikirle kalpler huzur bulur.” (Ra’d Suresi)

4. Modern Psikoloji ile Kur’an Öğretileri Arasındaki Parallelik

Bugün psikoterapilerde kullanılan birçok yöntem, Kur’an ve sünnetteki ilkelerle örtüşür:

• Bilişsel Farkındalık: Kur’an, düşüncenin duyguyu şekillendirdiğini söyler. (“Zan çoğu zaman günahtır.” – Hucurat, 12)

• Nefes ve Bedensel Sakinleşme: Sünnette, abdest almak, secde etmek gibi bedensel ritüellerle zihin ve kalbin yatıştığı görülür.

• Güçlü Bağ ve Teslimiyet: Kaygıya karşı en temel ilaç, Allah’a yakınlık ve teslimiyet duygusudur.

Sonuç: Ruhsal Dayanıklılığın İki Kanadı: İlahi Bağ ve İçsel Farkındalık

Kaygı, insan olmanın bir parçasıdır. Ancak kaygının içinde kaybolmakla, onun üzerinden dönüşmek arasında büyük bir fark vardır. Kur’an ve sünnet, bu dönüşümün ilahi rehberliğini sunar. Tevekkül, dua, zikir, secde ve içsel teslimiyet; ruhsal dengeyi yeniden kurmak için güçlü bir şifa kaynağıdır. Ve modern psikoloji ile manevi öğretiler buluştuğunda, hem akıl hem kalp huzura erer.