Nur Talebeleri arasındaki bazı görüş ayrılıklarına sebebiyet veren siyaset konusu; Bediüzzaman’ın değişik zamanlardaki birbirinden farklı açıklama ve uygulamalarının tam olarak anlaşılmaması veya birbirine karıştırılmasından kaynaklanmaktadır. Konuyu tam olarak anladığım iddiasında değilim fakat anlamaya gayret ediyorum. Zira farklı zamanlarda, farklı gerekçelerle yapılmış; birbirine zıt gibi görünen bu beyan ve uygulamaların, sebep ve hikmetlerinin iyi analiz edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Aksi takdirde, işimize gelen ifadeleri alıp diğer ifadeleri görmezden gelmenin veya tekellüflü te’villerle manayı başka mecralara sürüklemenin bizleri yanlış sonuçlara götüreceği muhakkaktır. Böyle bir cüretkârlık; Bediüzzaman’ın yanlış anlaşılmasına ve yanlış tanıtılmasına sebebiyet vereceğinden vebali elbette büyüktür. Nakıs ve yetersiz araştırmalarım neticesinde, konunun anladığım kadarını mukayeseli bir şekilde arz etmeye çalışacağım. Maksadım, farklı anlaşılan ve çok tartışılan bu konuyu siz arkadaşlarımla müzakere etmektir. Sizlerin tenkit, teklif ve tavzihleriniz konunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacaktır inşaallah.

Siyaset; tüm sosyal faaliyetleri içine alan geniş kapsamlı bir kavramdır. Hem doğru ve yapılması zaruri hem de yanlış olan uygulamaları vardır. Hatalı bir değerlendirme yapmamak için, Bediüzzaman’ın hangi siyasetten Allah’a sığındığının; hangi siyasi faaliyet ve açıklamalarda bulunduğunun iyi tefrik edilmesi gerekir. Bu bakımdan, toptancı bir anlayışla bütün siyasi ve içtimai faaliyetleri yasaklı ve zararlı görmek bizi hem yanıltır hem de şaşırtır. Mesela; Bediüzzaman’ın bir taraftan ‘اَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّيْطَانِ وَ السِّيَاسَةِ‌’ (Eûzü billâhi mineşşeytâni ve’s-siyâseti) diyerek siyasetten Allah’a sığındığı; ayrıca ‘Bizim vazifemiz, yalnız ve yalnız hakaik-i imaniye ve Kur'aniye ile meşgul olmaktır. Biz yalnız ve yalnız iman ve İslâmiyet cereyanındayız.’ (Nursi, Tarihçe-i Hayat, 159), ‘Hem Kur’an bizi siyasetten şiddetle menetmiş.’ (Nursi, Şualar, osm. 561), ‘Şefkat, hak ve hakikat ve vicdan bizleri şiddetle siyasetten ve idareye ilişmekten menetmiş’ (Nursi, Şualar, osm. 561) gibi pek çok ifadeleriyle siyasetten kaçındığını açıkça belirttiği ifadelerinin yanında; diğer taraftan, pek çok siyasi ve içtimai konularda hem açıklama hem de faaliyet yaptığını görüyoruz. Mesela; siyasi ve içtimai anlamdaki Meşrutiyet, İstibdat, Hürriyet, Cumhuriyet, Medeniyet, azınlıkların durumu, fen ilimleri, teknolojik gelişmeler, gazete ve gazetecilik, siyasi partiler, rey kullanma gibi pek çok kavram ve konu hakkında detaylı ve gerekçeli açıklamalarda bulunması O’nun sadece iman dersi veren, toplum ve siyasetten uzak bir Medrese Hocası olmadığını göstermektedir.

Ayrıca; Mutlakıyet, İttihat ve Terakki, Cumhuriyet, Tek parti ve Çok partili dönemleri görmüş birisi olarak; yaşadığı devirlerin bütün yönetici ve idarecileriyle ya bizzat yüz yüze veya mektup, elçi ve basın aracılığıyla iletişim kurmuş; tebrik mesajları göndermiş, nasihat etmiş; teklif ve proje sunmuş; istek, ikaz ve itirazlarını dile getirmiş; hatta tartışmış; ilaveten daha pek çok siyasi ve içtimai konuda da görüş beyan etmiş bir Şahsiyetin; siyaset hakkında bir görüş ve kanaati olmadığını; siyaseti bilmediğini veya siyasete karışmadığını iddia etmek, yukarıda saydığımız faaliyet ve açıklamalarını görmezden gelmek ve yok saymaktır. Şimdi; hem siyasetten kaçınıp uzak durduğunu belirten hem de siyasi beyan ve uygulamalarda bulunan Bediüzzaman’ın bu uygulamalarını nasıl anlamamız gerekiyor?

Mesela; henüz talebe iken medrese hocalarının ve mülki amirlerin müstebit uygulamalarına karşı çıkması… Şekercihan’da devrin ilim adamları ile tartışması, çeşitli sorulara mukni cevaplar vermesi… 1907’de bir buçuk yıl kaldığı İstanbul’da padişahla görüşmeye çalışması; vicahi olarak görüşemeyince başta eğitim ve öğretim olmak üzere çeşitli konulardaki isteklerini gazete vasıtasıyla padişaha iletmesi, nasihatta bulunması… Zaptiye Nazırı ile şiddetli münakaşa etmesi ve tartışması; tehditlerine boyun eğmemesi, padişahın tahsis ettiği hediye ve maaşı reddetmesi…

Vatan savunmasında gönüllü alay kumandanı olarak harbe iştirak etmesi, esir düşmesi; Rus başkumandanına kıyam etmemesi… Diyanet Teşkilatının yapılanması ile ilgili çok önemli olan Şûra (İlmî bir heyet) teklifinde bulunması… Medrese, tekye ve mektep gibi önemli eğitim kurumlarının ıslahı ve ittifakı için teklif ve projeler sunması… Basın organlarının önemini belirtmesi, görevlerini hatırlatması, görev harici neşriyatlarını makaleleriyle eleştirmesi, ahlaka aykırı neşriyat yapmamaları için kanuni düzenleme teklifinde bulunması… Hürriyet ve Meşrutiyetin ilanı münasebetiyle Sadaret (Başbakanlık) kanalıyla şarktaki aşiretlere telgraflar çekerek onları uyarması ve bilgilendirmesi; bu kavramların ne anlama geldiklerini doğru olarak açıklaması… *‘Ayasofya, Bayezid, Fatih ve Süleymaniye'de umum ulema ve talebeye; meşrutiyet hakkında geniş açıklamalar yaparak Ulema ve Şeriat hakkındaki Avrupa'nın yanlış düşüncelerini izale etmesi… İstanbul’daki hamalları meşrutiyet hakkında bilgilendirerek yanlış yönlendirilmelerini önlemesi… Ayasofya Camiinde mebusana hitaben yaptığı konuşma ile meşrutiyeti ‘meşruiyet unvanıyla’ telkin etmeleri için uyarıda bulunması… Bayezid, Ayasofya mevlidi ve Ferah tiyatrosundaki toplantılarda ortamın gerilmesi üzerine yaptığı konuşmalarla heyecanı yatıştırması… İttihad-ı Muhammedi Cemiyetinin mahiyetini ve gerçek tarifini yaparak bu husustaki yanlış telakki ve kanaatleri gidermesi… Askerlerin siyasete bulaşmasından endişe ederek Harbiye nezaretindeki askerlere hitaben yaptığı konuşmalar ve neşrettiği makalelerle sekiz taburu itaate getirip isyanı bastırması… Yöneticiler için rehber ve el kitabı mahiyetinde neşrettiği MÜNAZARAT adlı eserinde istibdat, meşrutiyet, hürriyet ve daha pek çok siyasi konu ve kavram hakkında açıklamalar yapması… Savaşlar hakkında görüş beyan etmesi, yapılan zulüm ve haksızlıkları açıkça eleştirmesi… Pek çok ulemanın içinde bulunduğu Şam Emevî Camiinde bütün İslam Alemine hitaben okuduğu Arapça hutbe ile asrın hastalıkları ve çareleri hakkında önemli açıklamalarda bulunması… İlgili ve yetkili makamlara Doğu Anadolu’nun, başta maarif olmak üzere birçok meselesinin halli için teklifler sunması… Siyasi ve içtimai önemli pek çok ilmi konuyu dağ, dere ve meydanlarda yöre halkına onların anlayacağı tarzda açıklaması… Yayınladığı bildirilerle halk ve ulemayı ittihada ve ittifaka davet etmesi… Yaşadığı devirlerin zorba ve müstebit şahsiyetlerine karşı hak bildiği doğruları söylemekten asla çekinmemesi gibi siyasi ve içtimai faaliyetlerini, ne olarak isimlendireceğiz?

Devam edecek…