Muhabbet Medya - Haber Merkezi
Harrankapısı'nda çaput çul dokuma mesleğini sürdüren Mustafa Kırmızıdeve 12 Ekim Çarşamba günü 90 yaşında vefat etti. Kırmızıdeve, Cülha olarak adlandırılan ustalar arasında mesleğinin son temsilcisiydi.
Şanlıurfa’da Cülhalık (Bez Dokumacılığı)
1650 yılında Urfa'yı ziyaret eden Evliya Çelebi Seyahatnamesinde; Urfa'da pamuk ipliğinden kapı gibi sağlam bez dokunduğunu, bunun Musul bezinden daha güzel ve temiz olduğunu yazmıştır. 1867 tarihli Halep Vilayet Salnamesinde ise Urfa'da bez ve pamuktan aba yapılarak Harput ve Kayseri başta olmak üzere birçok yere satıldığı belirtilmektedir.
Yün ipliği, pamuk ipliği ve floş'un kamçılı tezgâhın tek ayakla çalışan çeşidi olan "cakarlı" ve 2-4 ayakla çalışan çeşidi olan "çekmeli" tezgâhlarda dokunarak "Yamşah" ("Neçek"-"Çefiye") ve "Puşu" gibi başörtüsü, "Ehram" ve “Fıta” gibi kadın boy örtüsü haline getirilmesi sanatına Urfa'da "Cülheçılıh", bu işi yapan kişilere de “Cülha” denilmekte.
Ağaçtan yapılan, el ve ayak yardımıyla hareket ettirilen cülha tezgâhlarına "Kamçılı Tezgâh" olarak adlandırılıyor. Bu tezgâhın tek ayakla çalışan "Cakarlı" ve 2-4 ayakla çalışan "Çekmeli" olmak üzere iki türü var. Tek ayaklı cakarlı tezgâhlarda puşu, iki ayaklı çekmeli tezgâhlarda ince düz yam şahlar; 4 ayaklı çekmeli tezgâhlarda da "Dügür" (kalın) yamşahlar dokunmakta.
Cülha tezgâhlarında; Neçek, Yamşah (Hışvalı, Şakkallı, Kuru Hafız, Ahmediye, Direkli, Dümbüllü, Ağabağı…), Vala (Gelin duvağı ve Genç kız başörtüsü), Puşu, Ehram (İhram), Fıta, İzar-Kahke Bezi dokunmuştur.Cülha tezgâhlarının kamçılı olmayan, yani mekiği el ile atılan çeşitlerinde "Aba" (kadın ve erkek boy örtüsü) ve "Çaput Çul" (Kilim) dokunmaktadır.
Urfa’da, içinde cülhaların yer aldığı bir çarşı bulunmaması sebebiyle ‘Cülhalık sanatı’ Urfa şehir surlarının kuzey dışarısındaki Kamberiye Mahallesi’ndeki evlerde ve bu evlerden sokağa açılan atölyelerde sürdürülüyordu. 1975 yılına kadar kadar Kamberiye ve Hekimdede Mahallesi'nde 100'e yakın kamçılı tezgâhta icra edilen Yamşah ve Neçek dokumacılığı (Cülhalık) son zamanlarda önemini yitirmiş ve 1990’da tezgâh sayısı 5-6'ya düşmüş, 2010 yılında tek tezgâh ve tek usta kalmıştı. Harrankapısı'nda çaput çul dokuma mesleğini sürdüren son usta Mustafa Kırmızıdeve 12 Ekim 2022 tarihinde 90 yaşında hakkın rahmetine kavuştu.
Şanlıurfa Valiliği ve ŞURKAV tarafından, unutulmaya yüz tutmuş el sanatlarının canlandırılması için 2010 yılında kurulan “Şanlıurfa Geleneksel El Sanatları Merkezi”nde; Cülha (Bez Dokumacılığı) atölyesinde iki tezgâh kurulmuş ve Mehmet Karadaş ustayla devam edilmişti. 2020 yılında bu atölye Haliliye Belediyesi’ne devredilmiş olup dokumalar devam etmektedir.
