Peki zilhicce ne anlama geliyor, zilhicce kelimesinin anlamı nedir, zilhicce ayında hangi olaylar gerçekleşmiş, zilhicce ayının önemi nereden kaynaklanır, ilk dokuz gününde hangi ibadetler yapılmalıdır? İşte detaylar…
ZİLHİCCE NE DEMEK
Sözlükte "hac ayı" anlamına gelen zilhicce (zülhicce, zülhacce olarak da bilinir), kamerî yılın son ayıdır ve zilkade ayından sonra gelir. İslam’dan önce Âd ve Semûd dönemlerinde “mesîl” ve “müsbil”, Arab-ı bâide döneminde ise “ne‘as” ve “bürek” olarak anılmıştır. Zilhicce isminin, hicrî takvimde yer alan diğer ay adları gibi Arab-ı müsta‘ribe döneminde kullanılmaya başlandığı düşünülür. Câhiliye döneminde Araplar, ticari açıdan önemli olan panayırlar (1-8 Zilhicce) ve özellikle Zülmecâz panayırını zilkade ve zilhicce ayları arasında düzenler, bu panayırların bitimiyle birlikte hac ziyaretine başlarlardı. Zilhicce ayı, İslam’dan sonra da hac ibadetinin gerçekleştirildiği ay olarak kalmıştır. Hac menâsikinin (hac ve umre sırasında yapılan belirli ibadetler) sekiz-on üçüncü günleri, bu günlerin özelliklerine göre farklı isimlerle anılmıştır. Hac menâsikinin başladığı zilhicce ayının 8. günü “terviye”, 9. günü “arefe” olarak bilinir. Kurban bayramı zilhiccenin 10. günü başlar ve dört gün sürer. Zilhiccenin 10. gününe “nahr/zebh günü”, 10.-12. günlerine “eyyâm-ı nahr” veya aynı günlerde hacıların Mina’da bulunmaları nedeniyle “eyyâm-ı Minâ”, 11.-13. günlerine de “eyyâm-ı teşrîk” denir.
ZİLHİCCE AYINDA YAPILABİLECEK İBADETLER
Müfessirlerin çoğu, Fecr sûresinin 2. âyetinde bahsedilen ve üzerine yemin edilen on gecenin zilhiccenin ilk 10 gecesi olduğunu savunur (Şevkânî, Fetḥu’l-ḳadîr, V, 432). İbn Abbas’ın, “Bilinen günlerde Allah’ın ismini zikretsinler” âyetindeki (el-Hac 22/28) “bilinen günler” ifadesini zilhiccenin ilk 10 günü veya teşrik günleri olarak yorumladığı rivayet edilmiştir. Hz. Peygamber (sav), “Allah katında ibadet edilecek -sâlih amel işlenecek- günler içinde zilhiccenin ilk 10 gününden daha hayırlısı yoktur” (Buhârî, “ʿÎdeyn”, 11; Tirmizî, “Ṣavm”, 52; Ebû Dâvûd, “Ṣavm”, 61); “Allah katında zilhiccenin ilk on gününde yapılan amellerden daha değerlisi yoktur; bugünlerde tesbihi çok yapın; tahmîdi, tehlîli ve tekbiri çok söyleyin” buyurmuştur (Şevkânî, Neylü’l-evṭâr, III, 354).
ZİLHİCCE ORUCU NE ZAMAN
Halk arasında zilhicce orucu olarak ya da bazı yerlerde 9 oruçlar olarak bilinen oruç, peygamber efendimizin (sav) uygulamasına dayanır. Resûl-i Ekrem (sav) zilhiccenin ilk dokuz günü sürekli oruç tuttuğu için bu günlerde oruç tutmak müstehaptır. Oruç nedeniyle yorgun düşme ihtimali olan hacıların zilhiccenin 8. ve 9. günlerinde, özellikle vakfenin yapıldığı arefe gününde oruç tutmaları mekruh kabul edilmiştir.
Peygamber efendimizin (sav) “Kurban kesecek olan kimse zilhicce ayı girince kurbanını kesene kadar saçından ve tırnaklarından hiçbir şey kesmesin” meâlindeki hadis-i şerifine (Müslim, “Eḍâḥî”, 42; Ebû Dâvûd, “Ḍaḥâyâ”, 2-3; İbn Mâce, “Eḍâḥî”, 11) dayanan Mâlikî, Şâfiî ve bazı Hanbelî fakihlerine göre, kurban kesecek kişinin zilhicce ayı girdikten sonra kurbanını kesene kadar saçlarını ve tırnaklarını kesmesi mekruh kabul edilir. Zilhiccenin fazileti ve önemi hakkında Hz. Peygamber’den (sav) nakledilen “Ayların efendisi ramazan, saygıya en lâyık olanı da zilhiccedir” mealindeki rivayetin (Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī, Şuʿabü’l-îmân, III, 355) sahih olmadığı ifade edilmiştir (M. Nâsırüddin el-Elbânî, VIII, 205).
ZİLHİCCE AYINDA NELER OLMUŞTU
İslam tarihine bakıldığında zilhicce ayında gerçekleşen önemli olaylardan bazıları şunlardır: Birinci ve İkinci Akabe biatları (621-622), Hudeybiye Antlaşması (6/628), Hz. Peygamber’in oğlu İbrâhim’in doğumu (8/630), Hz. Osman’ın şehadeti (35/656). Türk din müziğinde şevval, zilkade ve zilhicce aylarında çoğunlukla güftelerinde hac, Kâbe sevgisi ve Kâbe özlemi anlatılan hac ilâhileri seslendirilir. Zilhicce ayı Osmanlı belgelerinde "ذ" kısaltmasıyla gösterilmiştir. Bu ayın ilk 10 günüyle ilgili olarak Taberânî (nşr. Ammâr b. Saîd el-Cezâirî, Amman 1429/2008) ve İbn Ebü’d-Dünyâ (nşr. Meş‘al b. Bânî el-Cibrîn el-Matîrî, Beyrut 2011) Fażlü ʿaşri ẕi’l-ḥicce, İbn Nâsırüddin ed-Dımaşkī Fażlü ʿaşri ẕi’l-ḥicce ve yevmi ʿArefe (nşr. Râşid b. Âmir el-Gufeylî, Riyad 1422/2002) isimleriyle eserler yazmışlardır.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Zilhicce Maddesi.